Сыпкалама юратакансен кулленхи ыйту вӑл — «мӗнле майпа паян ӑша лӑплантарас-ши?» Черкке тупас нушта вара ҫынна тӗрлӗ ӑссӑр ӗҫсем тума хӗтертет.
Сӑмахран, иртнӗ ҫулхи чӳк уйӑхӗнче самай «хӗренкеленӗ» арҫын апат-ҫимӗҫ лавккине ҫул тытнӑ — ара, ун хуҫи амӑшӗ-ҫке. Унта вӑл лавккаҫӑран тӳлевсӗрех икӗ эрех кӗленчи илесшӗн пулнӑ. Лавкаҫӑ вара хуҫа хӑй ывӑлне эрех таврашӗпе тивӗҫтерме юраманнине тӗпе хурса Шупашкар районӗн 37 ҫулхи арҫынна мӗн ыйтнине пама килӗшмен. Лешӗ вара нумай шутласа тӑман иккен — лавкка ҫӳлӗкӗнчен икӗ кӗленче илсе кӗсьене чиксе тухса кайнӑ.
Ҫак ӗҫ-пуҫпа вара паян суд ларӑвӗ иртнӗ. Унта хайхи арҫын амӑшӗ ывӑлне лавккаран эрех тавраш илсе тухма ирӗк паманнине ҫирӗплетнӗ.
Чӑваш Енӗн РФ прокураторинче пӗлтернӗ тӑрӑх вӑрӑ-хурах ӗҫне тытӑннӑ арҫына «Ҫарату» статьяпа «айӑплӑ» тесе палӑртнӑ. Ӑна вара пӗр ҫул та вунӑ уйӑхлӑх юсав колонине леҫмелле тунӑ.
Кӑҫалхи ҫу кунӗсенче вӑйлӑ ҫумӑр та, хӑрушӑ аслати те, йывӑҫсене хуҫакан ҫил-тӑвӑл та пулчӗ. Вӗсем те пуль этеме шырлӑх нумаях кӳнӗ. Ҫапах та пӗр енчен пӗлтерӗшсӗр шӑрӑх кунсем ҫынна тата та нумайрах шар кӑтартнӑ. Хытӑ хӗртекен хӗвелтен тарса кӳлӗ таврашне кӗрсе нумайӑшӗ лӑпкӑллӑх шыраҫҫӗ, унта вара вӗсемпе тӗрлӗ пӑтӑрмахсем пулса иртеҫҫӗ.
Чӑваш Енри Раҫҫейӗн ИӖМ служби пӗлтернӗ тӑрӑх кӑҫал республикӑра шыв-шур таврашӗнче пурӗ 29 инкек тухнӑ, вӗсенчен 24 ҫынӑн пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Нумай чухне инкек шыва кӗме юраман вырӑнсенче ишекенсемпе тата «хӗренкеленнисемпе» пулать иккен.
— Паян, утӑн 16-мӗшӗнче, 11:30 сехетсенче Ҫӗмӗрле хулинчи «Статуй пӗвере» ҫын путса вилнӗ, — пӗлтереҫҫӗ ведомствӑра. — Путакан хӗрарӑм ишме юраман вырӑна ӳсӗрле кӗнӗ, ҫакӑ вара ӗнтӗ инкеке лекнӗ сӑлтавӗ пулнӑ та.
Иртнӗ эрнекун, утӑн 12-мӗшӗнче, Шупашкар районӗнчи Типнер ялӗнче 50 ҫулхи арҫын путса вилнӗ. Шӑматкун, утӑн 13-мӗшӗнче, шыв-шурта вара Вӑрмар районӗнчи Кивӗ Вӑрмарта пурӑнакан 56 ҫулхи арҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ.
Эрех хыпса лартнӑ хыҫҫӑн ачисене тӑн кӗртме пуҫлакан ашшӗ-амӑшӗнчен тӗлӗнмеллипех тӗлӗнес килет. Шупашкар районӗнче пулса иртнӗ тӗслӗхре вара ҫичӗ ют пӗчӗк ача ҫине алӑ ҫӗклеме хӑйнӑ. Тата тӑван килӗнче те мар, паллакан хӗрарӑм патӗнче ҫавӑн пек хуҫаланнӑ вӑл.
Аса илтеретпӗр, 33 ҫулхи арҫын хӑнана кайнӑ хӗрарӑмӑн тӑваттӑри ывӑлӗ пӳрте вараланчӑк резина атӑпа кӗрсе тӑнӑ та урая хуратнӑ. Ҫакӑншӑн хӑна ачана ярса илсе ҫенӗке илсе тухса виҫӗ хутчен ҫапса янӑ. Сӑмса хуҫнине пула пӗчӗкскере тухтӑрсенех пулӑшу кӳме тивнӗ.
Пульницӑна лекмен пулсан хӗрарӑм йӗрке хуралҫисене пӗлтеретчӗ-ши е ҫук-ши — ку вӑл урӑх калаҫу тейӗпӗр (ара, арҫынӗсене хӳтӗлесе тӑван ачисене патак айӗнче усракан хӗрарӑмсем те ҫук мар-ҫке…).
Пӗчӗк ачапа чӗрре кӗрекен вӑй питтие суд 7 пин тенкӗ штрафлама йышӑннӑ. Анчах Шупашкар район прокуратури ку айӑплавпа килӗшме пултарайман — ун шучӗпе, тӑваттӑри ачан сӑмсине хуҫнӑ арҫыншӑн ку вӑл ытла та ҫемҫе айӑплав. Суд йышӑнӑвӗпе килӗшмесӗр прокуратура аппеляци хучӗ ҫырса панӑ. Халӗ арҫынна 6 уйӑх ӗҫлесе юсанмалла тунӑ.
Екатеринбургран Мускава Чӑваш Ен урлӑ пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ пуйӑссем ҫӳремелле тӑвасси пирки эпир маларах хыпарланӑччӗ. Кирек епле ӗҫе пуҫӑниччен те халӗ халӑхпа сӳтсе явма тытӑнчӗҫ те, утӑ уйӑхӗн 23-мӗшӗнче республикӑн Транспорт министерствин Гагарин урамӗнчи 20-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ конференц-залӗнче 11 сехетре ку ыйтупа пухӑнма палӑртнӑ. Унта, сӑмах май, кӑмӑл пуррисене пурне те кӗртеҫҫӗ. Халӑх итлевӗнче пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ ҫул тӑвассипе ҫыхӑннӑ ыйтусене уҫӑмлатма май килӗ.
Хамӑр енчен вара ҫакна пӗлтерер. Калӑпӑшлӑ проект Раҫҫейӗн 11 регионне пырса тивет, ҫав шутра — пирӗн республикӑна та. Тата тӗрӗсрех каласан, Сӗнтӗрвӑрри, Муркаш, Шупашкар тата Етӗрне районӗсене. Ҫул асӑннӑ районсем витӗр иртмелле-мӗн. Вӗсенче те ҫакӑн пек итлевсем йӗркелемелле. Сӑмах май, Транспорт министерствинче йӗркелекеннине асӑннӑ район пуҫлӑхӗсем те хутшӑнӗҫ.
Шупашкар районӗнчи «Пепке» ача пахчинче 25 вырӑнлӑ хушма ушкӑн уҫӑлнӑ. Унта ача-пӑча мӗн ҫинчен ӗмӗтленме пултарнине пӗтӗмпе ҫӗнӗтнӗ, паянхи вӑхӑтри йӑлтӑр отделкӑллӑ пӳлӗмсенче пурнӑҫа кӗртнӗ.
Ҫӗнӗ ушкӑнта ҫирӗплетнӗ йӗркепе килешӳллӗн хывӑнса тӑхӑнмалли пӳлӗмсенче хӑтлӑ шкапсем вырнаҫтарнӑ, ҫывӑрмалли ятарлӑ пӳлӗмре те краватьсем меллӗ. Ҫӑвӑнмалли тата апатланмалли пӳлӗмсене те лайӑх йӗркеленӗ.
Ҫӗнӗ ушкӑн пӳлемне уҫнӑ ятпа ача пахчинче пӗчӗк уяв ирттернӗ. Унта шӑпӑрлансем сӑвӑпа, юрӑпа, ташӑпа куракансен кӑмӑлне ҫӗкленӗ. Ача пахчишӗн пӗлтерӗшлӗ ҫӗнӗлӗх уҫӑлнӑ ятпа салам сӑмахӗсемпе «Пепкене» килсе ҫитнӗ район администрацийӗнчи вӗренӳ управленийӗн начальникӗ Романова Б.Г. тата вӑтам пӗлӳ паракан Ҫӗньял шкулӗн директорӗ Захаров А. Г тухса калаҫнӑ.
Шупашкар районӗн администраци ячӗпе ача пахчине заведеющине — Захарова Л.Г. тата «Фортуна-2» подряд организацийӗн директорне тӗплӗ юсава лайӑх тата вӑхӑтра тунишӗн тав хучӗсемпе чысланӑ.
Ҫӗнӗ Шупашкар патӗнче тӑвакан йӑлари хытӑ каяшсен полигонӗ патне ҫитмелли ҫула хула витӗр мар, айккипе ярасси пирки эпир хыпарланӑччӗ. Паян ку ыйтупа тӗрлӗ шайри пуҫлӑхсем ӗҫсем пыракан вырӑна тухса паллашнӑ. Йышра ЧР Министрсен Кабинечӗн Председателӗ Иван Моторин, транспорт тата ҫутҫанталӑк министрӗсем Михаил Янковскийпе Иван Исаев пулнӑ. Ҫул Шупашкар район территорийӗпе иртсе каять те, асӑннӑ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Георгий Егоров та ыйтӑва сӳтсе явнӑ ҫӗре хутшӑннӑ. Объекта ҫулталӑк вӗҫленнӗ ҫӗре туса пӗтермелле иккен.
| УТӐ | 09 |
Ку хыпар пирки: «Тем шухӑшласа кӑларакан та пур», — пур темелле-тӗр. Чӑваш Енре шыври заправка станцийӗ ӗҫе пуҫӑннӑ иккен. Вӑл Атӑлта, Шупашкар районӗнчи Ҫӗктер поселокӗ ҫывӑхӗнче, вырнаҫнӑ. Ун пеккисем Чулхуларан пуҫласа Хусана ҫитиччен те тек ҫук-мӗн.
Уйӑх ытларах ӗҫленӗ хушӑра вӑл унӑн хуҫисене услам курма май пуррине ӗнентерсе панӑ иккен. Ара, ҫапла пулмасӑр. Халӗ пуянсем катерсемпе яхтӑсем туянаҫҫӗ-ҫке. Кимӗ-карап таврашне Шупашкарта кӑна 1,5 пин шута илнӗ. Ҫӗнӗ заправка пулӑшӑвӗпе хамӑр патрисем кӑна мар, пирӗн республика территорийӗпе иртсе каякан яхтӑсемпе катерсем те усӑ кураҫҫӗ-мӗн.
«Илем» ят панӑ заправка пӑхма хитре ҫеҫ мар, хӑй те типтерлӗ иккен. Унӑн хуҫисем вӑл пӗр тумлам топливо та шыва юхтармасть тесе калаҫҫӗ-мӗн. Заправка топливӑпа кӑна мар, Аи-95 маркӑллӑ автобензинпа тата артезиан шывӗпе те тивӗҫтерет иккен.
Прокуратура тесен чылайӑшӗн ӑнлавӗнче айӑплавпа ҫыхӑннӑ шухӑшлав ҫуралать-тӗр. Ҫапах та кирлӗ пулсан прокуратура хӳтте кӗрет. Суд ытла кӑра йышӑну тунӑ тесе те вӑл хӑш чух тавӑҫпа тухать. Ун пек тӗслӗхсенчен пӗрин пирки нумаях пулмасть эпир ҫырса кӑтартнӑччӗ. Аса илтеретпӗр, 55 ҫулхи 2-мӗш ушкӑнри сусӑра Шупашкар район сучӗн йышӑнӑвӗпе 10 уйӑхлӑха ҫирӗп режимлӑ колоние ӑсатмалла тунӑ пулнӑ. Ку айӑплава вӑл дача ҫуртне кӗрсе сахӑр песукӗ тата ҫава вӑрласа 305 тенкӗлӗх тӑкак кӑтартнӑшӑн тивӗҫнӗ. Шупашкар район прокуратури ҫапла йышӑнупа килӗшме пултарайман — сусӑра условлӑ майпа айӑплама ыйтнине Чӑваш Енӗн Аслӑ сучӗн коллегийӗ тивӗҫтернӗ.
Халӗ тата ҫавӑн йышширех тепӗр тӗслӗх. Шупашкар районӗнчи Мӑнал ялӗнче пурӑнакан, пӳрчӗ ҫунса кайнӑ хыҫҫӑн килсӗр-ҫуртсӑр юлнӑ ниҫта та ӗҫлемен арҫын пӗрисен нӳхрепӗнчен пӗр михӗ ҫӗрулми тата цемент вӑрланӑ. Унсӑр пуҫне вӑл никам пурӑнман пӗр ҫуртран кивӗ урай хӑмисене 15 штук пӗҫертнӗ. Вӑрланӑ пурлӑха пӗр ялта пурӑнакансене сутнӑ.
Этем тени ырлӑха часах хӑнӑхать ҫав. Ҫук, начар мар пуль-ха ӗнтӗ ку. Акӑ, Шупашкар районӗнчи Ишлей ялӗнче пурӑнакансем вӗри шывсӑр аптӑраҫҫӗ. Сивӗ шыв ырлӑхӗпех ҫырлахма хӑнӑхнӑ ҫын «Калӑн, тупнӑ нуша. Эпир ялан ҫапла пурӑнатпӑр» тейӗ. Анчах ишлейсем ӑшӑ шывсӑр кӑна мар, сиввисӗр те хӑшкӑлаҫҫӗ-мӗн. Кун пек йывӑрлӑха сакӑр ҫурт лекнӗ иккен. Унта пурӑнакансем тележурналистсене пӗлтернӗ тӑрӑх. Вырӑнти ял тӑрӑхӗ вӗсене малтан пӗр уйӑхран вӗри шыв пуласса шантарнӑ иккен. Анчах шаннӑ кайӑк йӑвара пулман тенешкелех сиксе тухнӑ. Халӗ вӗсем ӑшӑ шыв ҫеҫ мар, сивви те хӑш чух пулманнипе тарӑхаҫҫӗ-мӗн.
Шыва ӑшӑтакан котельнӑй вырӑнти пӗр завод харпӑрлӑхӗнче иккен. Предприяти коммуналлӑ пулӑшушӑн ҫынсен парӑм пулнишӗн кӑмӑллах мар темелле. Ҫапах та куншӑн сакӑр ҫуртра пурӑнакан мӗнпур ҫыннӑн асапланмалла марри паллӑ ӗнтӗ. Ҫавӑнпах пулӗ вырӑнти ял тӑрӑхӗ ку ыйту ҫывӑх вӑхӑтра татӑласса шантаратех иккен. Мӗнех, пурӑнсан курӑпӑр теҫҫӗ-и-ха?
Республикӑри ял хуҫалӑх предприятийӗсенче выльӑх апачӗ хатӗрлессипе хӗрӳ тапхӑр пырать. Ял хуҫалӑх министерстви ытларикунхи цифрӑсене илсе кӑтартать. Ял хуҫалӑх предприятийӗсенче тата фермер хуҫалӑхӗсенче нумай ҫул ӳсекен курӑксене 44,5 пине яхӑн гектар ҫинче ҫулнӑ иккен. Ҫапла вара виҫӗм кун тӗлне 31,5 пин тонна утӑ тата 45,8 пин тонна сенаж хатӗрленӗ.
Утӑ хатӗрлессине илсен кӑнтӑр енчи районсем — комсомольскисем, елчӗксем тата патӑрьелсем — малта пыраҫҫӗ иккен. Тоннӑпа илсен шӑпах вӗсем нумайрах янтӑлама ӗлкӗрнӗ. Сенажпа вара Шупашкар районне ҫитекен ҫук — вӑл енче 8 пин тоннӑна яхӑн хатӗрленӗ. Маларах асӑннӑ каҫал енсем тата вӑрнарсем — 5,2 пиншер тонна, елчӗксем — 4,6 пин тонна.
-4.7 °C